بررسی دیدگاه های اندیشمندان معاصرمسلمان درباره جایگاه جامعه مدنی در حکومت دینی

این پژوهش به بررسی دیدگاه های اندیشمندان معاصر مسلمان درباره جایگاه جامعه مدنی در حکومت دینی می-پردازد. پرسش اصلی این پژوهش این است که از نگاه اندیشمندان معاصر مسلمان جامعه مدنی چه جایگاهی می تواند در حکومت دینی داشته باشد؟ ضرورت و اهمیت پرداختن به چنین پرسشی از آن رو است که در دوران معاصر بسیاری از مفاهیم جدید مانند قانون اساسی، دموکراسی و در این پژوهش جامعه مدنی، به درون کشورهای مسلمان راه یافته و از آنجا که اسلام به طور مستقیم به مفاهیم مدرن نپرداخته، موجب بروز واکنش-های مختلفی در این کشور ها و در بین اندیشمندان مسلمان شده است. حال این موضوع که علت واکنش های متفاوت و بعضاً متعارض اندیشمندان مسلمان چیست و این مفاهیم جدید در کشور های مسلمان چه جایگاهی می توانند داشته باشند از اهمیت والایی برخوردار است. برای یافتن پاسخ به پرسش فوق فرضیه زیر را به آزمون می گذاریم: جایگاه جامعه مدنی و پذیرش و نفی این مفهوم و عناصر آن درحکومت های دینی، وابسته به قرائت و برداشتی است که اندیشمندان معاصر مسلمان از اسلام، سیاست و حکومت دینی دارند. به منظور آزمون فرضیه فوق، نگارنده انسان شناسی، دین شناسی(فهم اندیشمندان از دین) و فلسفه سیاسی این اندیشمندان را فهم و تحلیل کرده و سپس اندیشه های آنان را در قالب گفتمان های بنیادگرایی، سنت گرایی و نواندیشی دینی نسبت به جایگاه جامعه مدنی در حکومت های دینی با یکدیگر مقایسه می کند و بدین نتیجه دست می یابد که: اولاً، درک و فهم قرائت بنیادگرایانه از اسلام چنان است که اصولاً هیچ گونه جایگاهی برای جامعه مدنی و مفاهیمی از این قبیل قائل نیست. ثانیاً، به دلیل ماهیت غیر سیاسی گفتمان سنت گرایی و نداشتن دغدغه تأسیس حکومت دینی و فقهی، و همچنین تقابل با مدرنیسم و عناصر آن و انتقاد نسبت به انسان مدرن، این گفتمان به جامعه مدنی توجهی ندارد و دیدگاهش نسبت به آن سلبی است. ثالثاً، تنها در قرائت نواندیشانه از اسلام است که جامعه مدنی پذیرفته و در کشور های مسلمان می تواند جایگاهی داشته باشد.